Naast het bevredigende gevoel van het voeren van een deugdzaam leven (om bij Aristoteles te blijven) kun je heel veel voordelen van ethisch handelen benoemen. Mensen die al een ethische inborst hebben hoef je dat niet uit te leggen. Interessanter wordt het als je argumenten kunt geven die ook een professioneel en uiterst zakelijk bestuurder met overwegend een hoge prioriteit voor de eigen carrière, over de streep zouden kunnen trekken.
Dat lijkt een negatieve benadering die het ethisch vraagstuk banaler lijkt te maken, maar die benadering verduidelijkt wel veel en zet aan het denken. Dus het zoeken naar rationele en individuele voordelen van ethisch handelen in beleids- en bestuursfuncties, is hier de uitdaging. Kortom los van plicht en deugd, stel je de banale vraag: ‘wat heb je er eigenlijk aan?’. Hierna geef ik enkele mogelijke antwoorden.
Negatief: imago
Door de moderne, massale informatieverspreiding, blijft niets meer verborgen. Onethisch of zelfs corrupt handelen zal snel viraal gaan. Dat kan ook dodelijk zijn voor een ‘freerider’, die een steile carrière beoogt. Recent is dat nog eens gebleken bij de beoogde nieuwe partijleider voor een politieke partij, die in het verleden schimmige transacties bleek te hebben uitgevoerd. Die aanstelling ging dus niet door. Bij een dergelijke aansprekende positie zit de onderzoeksjournalistiek meteen bovenop alle details uit het (soms zelfs verre) verleden.
Positief: imago
Het zakelijk rendement van het actief op de agenda hebben van een ethische invalshoek is bijzonder hoog. Ethisch handelen werd en wordt immers als bewonderenswaardig beschouwd. Een ethische houding wordt altijd gezien en gewaardeerd en dat levert een positieve bijdrage aan het imago van organisatie en bestuurder. Imago is tegenwoordig een belangrijker asset dan geld op de bank. Dat is niet alleen van toepassing op overheid en instellingen, maar ook voor het bedrijfsleven. Denk bijvoorbeeld aan het werven van personeel in een steeds krapper wordende arbeidsmarkt, bij het verkrijgen van vergunningen, het aantrekken van kapitaal en draagvlak in de omgeving.
Aristoteles zou zich omdraaien in zijn graf bij de (alweer wat banale) verwoording van de hiernavolgende argumentatie. Indien een kil zakelijke bestuurder door een ethisch beleid te voeren, zijn of haar organisatie een mooi imago bezorgd, verbetert hij op relatief eenvoudige wijze zijn eigen persoonlijke positie in de markt. De marktwaarde van een brute, kille, nietsontziende en rationele leider, stijgt als hij zich een ethische opstelling aanmeet. Het afbreukrisico qua functiebehoud en carrière, daalt enorm. Natuurlijk kan een bankvoorzitter zijn disproportionele bonus aftikken, maar de publicitaire haatgolf die dat oplevert binnen en buiten de deur, tot bij het boodschappen doen in de supermarkt, lijkt dat niet waard.
Bedrijfscultuur
Een organisatie is de spiegel van haar leider, bestuur of directie. Voorbeeld doet volgen en niets blijft, zeker van zo dichtbij, verborgen. Kortom als de leiding zich niet ethisch gedraagt, zullen de organisatielagen daaronder zich daaraan gaan aanpassen. Een directie die zich een exorbitante bonus toekent, of een college van B&W dat overduidelijk overbodige snoepreisjes maakt naar verre landen, zal de bijbehorende organisatie krijgen. Kant gaf bij zijn categorisch imperatief (een universele wet voor ethisch handelen; plichtsethiek) het door mij nu anders verwoorde beroemde voorbeeld van de leugenaar die zelf niet belogen wil worden.
Juist het ethisch handelen wordt daartegenover gewaardeerd binnen de eigen organisatie. Als het management een ethische opstelling kent, zal dit zeker ten goede komen aan de bedrijfscultuur tot op werkvloerniveau en daarmee de vruchtbaarheid van de organisatie.
Bert van den Bercken